Natuurbeheer

Strijd tegen verdroging van De Rammelaars in Ham

 Pidpa plaatst een gloednieuwe irrigatie-installatie tussen het kanaal Dessel-Kwaadmechelen en de vijver aan het Natuur.huis, de uitvalbasis van De Rammelaars te Ham. Deze geautomatiseerde installatie verzekert een maximale en stabiele waterstand in de vijver. Het insijpelend kanaalwater zal het peil en de samenstelling van het grondwater wijzigen. De werken zijn volop aan de gang en worden volgens plan voltooid voor het bouwverlof.

De Rammelaars zijn een landschapsmonument. Dit natuurgebied is een overblijfsel van een Kempisch beekdallandschap. De ecologische waarde van De Rammelaars bestaat voornamelijk uit grondwaterafhankelijke vegetaties die zeldzamer worden.

De grondwaterstand is laag in vergelijking met 50 jaar geleden. De bodemkaart uit die tijd kleurt het centrum van  De Rammelaars in als veengrond. Het gebied was het jaar rond heel nat. Maar de laatste decennia staat het reservaat regelmatig droog. De druk op het kwelwater vermindert  met nefast gevolg voor de kwetsbare flora. Kruidachtige water- en moerasvegetatie neemt af.  Waterdrieblad uit de watergentiaanfamilie is verdwenen. Het beheerteam merkt nu meer ruige russen en grassen zoals pitrus, liesgras en rietgras. En door de verdroging ontwikkelen bramen zich snel in de niet begraasde delen.

Het dalen van het grondwaterpeil hangt zo goed als zeker samen met de drinkwaterwinning te Balen. Pidpa pompt er sinds 1983 grondwater op uit de ‘Formatie van Diest’. Het water wordt opgepompt uit 11 putten  met een diepte tussen 70 en 145 meter.  Deze putten liggen in een straal van 600 meter rond de zuiveringsinstallatie en op een steenworp van De Rammelaars aan de overkant van het kanaal. De waterwinning heeft een vergunde capaciteit van 20.000 m² per dag of 6.250.000 m² per jaar.

 In 2004 kwam er een overleg tot stand tussen Pidpa, de gemeente Ham, NV De Scheepvaart, de dienst Waterbeleid van de provincie Antwerpen, enkele landbouwers en Natuurpunt. Deze gevoelige samenstelling evolueerde naar een constructieve en duurzame samenwerking al dient er nog veel bemiddeld te worden. Al enige tijd hevelt Pidpa kanaalwater naar de Gerhoeveweideloop die dwars door De Rammelaars loopt. Vervolgens voert een pomp van Natuurpunt water naar de vijver. Het irrigeren van het natuurgebied wordt regelmatig opgevolgd en bijgestuurd.

 De handmatig bediende hevel werd in het verleden soms vroegtijdig afgesloten omdat het onduidelijk was wie de verantwoordelijkheid droeg over de  bediening ervan. De hevel valt ook regelmatig uit, ondermeer door het aanzuigen van plastic zakken die in het kanaal drijven.  De pomp van Natuurpunt is evenmin ideaal. Ze is geschikt voor ‘huis-tuin-en-keukengebruik’, maar ontoereikend om de vijver op peil te houden. Het systeem is daarbij sabotagegevoelig. Meer dan eens viel de vijver droog.

 De nieuwe irrigatie-installatie in aanbouw  is van hoogtechnologische kwaliteit. Ze bestaat uit 2 peilputten, een pomp, een hevel en een zendinstallatie. In eerste instantie wordt het waterpeil van de vijver gemeten. Te lage waterstand  activeert de pomp op de Gerhoeveweideloop. Deze vangt ondermeer het water op dat door de kanaaldijk in de teengracht sijpelt (aan de voet van de dijk.)

Is de toevoer uit de Gerhoeveweideloop ontoereikend, dan wordt in tweede instantie overgeschakeld op de hevel die rechtstreeks water aanvoert uit het kanaal. Het systeem wordt gecontroleerd en gestuurd vanuit de waterwinning aan de overkant van het kanaal.

 Het beheerteam van De Rammelaars verwacht dat vanuit de vijver water zal infiltreren in het gebied en dat er zo meer druk op het kwelwater komt. De evolutie van het grondwaterpeil wordt opgevolgd door een onafhankelijk studiebureau. Twee peilbuizen werden reeds in juni 2006 geplaatst in het reservaat. De peilbuizen zijn uitgerust met datarecorders die de gegevens meten en gedurende een bepaalde tijd opslaan. Het effect op het grondwaterpeil kan zo wetenschappelijk aangetoond worden. Het studiebureau monitort ook de flora rond beide peilbuizen. We zijn benieuwd naar de effecten op de plantengroei.

 Het beheerteam beseft dat het nieuwe irrigatiesystee wellicht niet volstaat om de gevolgen van de grondwaterwinning tegen te gaan.  Op korte termijn zijn bijkomende ingrepen nodig. We denken aan het laten overstromen van bepaalde percelen in de winterperiode, het plaatsen van stuwen op de Gerhoeveweideloop, het laten meanderen van de Luikse beek, …. De druk op het kwelwater is immers essentieel voor De Rammelaars.  

 Johan Rottiers

Coördinator beheerteam